Pitanja i odgovori

Sertifikacija je postupak kojim treća strana daje pisano uverenje da je proizvod, proces ili usluga usaglašen sa određenim zahtevima.

Telo za ocenjivanje usaglašenosti je pravno lice koje sprovodi aktivnosti ocenjivanja usaglašenosti, što uključuje etaloniranje, ispitivanje, sertifikaciju i/ili kontrolisanje.

ACQUIS COMMUNAUTAIRE (pravna tekovina EU) jedan je od najznačajnijih pravnih i političkih principa evropskih integracija. Acquis je skup prava i obaveza koje sve države članice obavezuju i povezuju unutar Evropske unije. Pojam acquis odnosi se na ukupna prava, obaveze i predanost Zajednici, koji su kumulirani razvojem integracionog procesa ili koje je EU ostvarila do danas, dosegla u pravnom i političkom smislu. Praksa Suda Evropske zajednice stavila je acquis u rang ustavnog principa. U političkom smislu, ključno je pravilo da su pravna dostignuća Zajednice uslov o kojem se ne može pregovarati. Acquis, shvaćen kao ukupno dostignuće Zajednice, svakodnevno se širi i uvećava.

U formalnom smislu, ACQUIS COMMUNAUTAIRE uključuje:

• primarno pravo - osnivački ugovori;
• međunarodne ugovore, međunarodno običajno pravo i opšte pravne principe EU;
• sekundarno pravo – zakonodavstvo koju donose institucije EU;
• praksa Suda pravde Evropske zajednice koja, de facto, takođe čini izvor prava EU;
• svaku drugu obavezu (politička, pregovaračka i sl.) preuzetu od država članica u okviru aktivnosti EU.

Dakle, acquis communautaire je ceo paket sporazuma Evropske unije, zakonodavstvo i praksa koje zemlja podnosilac zahteva treba da ispuni. Drugim rečima to su zajednička prava i obaveze koje važe za sve države članice u okviru Evropske unije.

Šema ocenjivanja usaglašenosti je sistem ocenjivanja koji se odnosi na specificirane predmete ocenjivanja usaglašenosti i na koje se specificirani zahtevi, propisi i postupci primenjuju. Izraz ''program'' koristi se u nekim zemljama da izrazi isto što i ''šema'' u okviru funkcionisanja sistema za ocenu usaglašenosti.

Zaštitna klauzula u zakonodavstvu Srbije propisana je u dva zakona i to:

• u Zakonu o tehničkim zahtevima za proizvode i ocenjivanje usaglašenosti proizvoda – u članovima 41. i 43. propisuje se postupanje nadležnog inspektora u slučaju kada usaglašeni proizvoda predstavlja rizik. 

Članom 41. propisano je da ako, nakon sprovedenih provera iz člana 40. stav 1. ovog zakona, nadležni inspektor utvrdi da proizvod, iako je usaglašen sa tehničkim propisom, predstavlja rizik za zdravlje i bezbednost ljudi ili za drugi aspekt zaštite javnog interesa, nalaže isporučiocu da preduzme odgovarajuće korektivne radnje kako bi obezbedio da proizvod, prilikom stavljanja na tržište više ne predstavlja rizik ili da bude povučen ili opozvan u razumnom roku, o čemu odlučuje srazmerno riziku koji taj proizvod predstavlja. Isporučilac obezbeđuje preduzimanje korektivnih radnji iz stava 1. ovog člana za sve proizvode koje je isporučio na tržištu, za koje je utvrđeno da predstavljaju rizik.

Takođe članom 43. prpisano je da, izuzetno od odredaba čl. 40-42, nadležni inspektor preduzima odgovarajuću meru za ograničavanje ili zabranu isporuke proizvoda na tržištu, kojom se nalaže povlačenje ili opoziv proizvoda, bez prethodnog nalaganja korektivnih radnji, za proizvode za koje utvrdi da predstavljaju ozbiljan rizik u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržišni nadzor.

• u Zakonu o opštoj bezbednosti proizvoda – u članu 9. koji glasi:

„Organ nadležan za preduzimanje odgovarajućih mera u skladu sa ovlašćenjima utvrđenim ovim i drugim zakonima (u daljem tekstu: nadležni organ) može da preduzme odgovarajuće mere ako postoje dokazi da je proizvod opasan iako taj proizvod ispunjava zahteve za bezbednost koji su utvrđeni posebnim propisima iz člana 2. ovog zakona, odnosno ispunjava kriterijume za ocenjivanje usaglašenosti iz čl. 7. i 8. ovog zakona”.

 Dakle, ukoliko zbog nekih okolnosti u toku tržišnog nadzora nadležna inspekcija proceni da je proizvod opasan, mogu se preduzeti mere povlačenja ili opoziva predmetnog proizvoda sa tržišta čak i onda kada je proizvođač ispunio i dokazao da je ispunio sve propisane tehničke zahteve.

Ovim je, pored redovnih mera propisanih kroz dva gore navedena zakona i tehničke propise koji se pozivaju na njih, kao pravni izvor, stvoren okvir da se opasan proizvod ne može naći na tržištu Republike Srbije.

Ocenjivanje usaglašenosti proizvoda je uređeno Zakonom o tehničkim zahtevima za proizvode i ocenjivanju usaglašenosti („Službeni glasnik RS”, broj 49/21), a način sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti je uređen Uredbom o načinu sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti i ispravi o usaglašenosti („Službeni glasnik RS”, broj 127/21).

Ocenjivanje usaglašenosti je postupak kojim se utvrđuje da li su ispunjeni određeni zahtevi za proizvod, proces, uslugu, sistem, lice ili telo.

Razlikuju se dva osnovna tipa ocenjivanja usaglašenosti:

• Ocenjivanje usaglašenosti kada je potrebno učešće tzv. treće nezavisne strane:

- Treća nezavisna strana je telo za ocenjivanje usaglašenosti koje je nezavisno i od proizvođača i od potrošača, odnosno krajnjeg korisnika proizvoda;

- U Evropskoj uniji telo za ocenjivanje usaglašenosti je notifikovano telo pri Evropskoj komisiji, a u Republici Srbiji je to imenovano telo (imenuje ga nadležni ministar), a ređe samo akreditovano telo, (akreditovano od strane Akreditacionog tela Srbije);

• Ocenjivanje usaglašenosti kada nije potrebno učešće treće strane:

- Ovaj tip ocenjivanja usgalašenosti sprovodi sam proizvođač kroz tzv. internu kontrolu proizvodnje.

Čime se propisuje ocenjivanje usaglašenosti proizvoda?

Tehničkim propisom, dakle propisom kojim se uređuju tehnički zahtevi za proizvod ili grupu proizvoda, zahtevi za zaštitu zdravlja i bezbednost i drugi zahtevi i uslovi koji treba da budu ispunjeni pre nego što se proizvod stavi na tržište ili upotrebu, propisuje se obaveza ocenjivanja usaglašenosti, vrsta postupka (modula) za ocenjivanje usaglašenosti, kao i sadržina propisanih modula ocenjivanja usaglašenosti.

U ovom slučaju reč je o obaveznom ocenjivanju usaglašenosti, jer se tehničkim propisom propisuje da proizvod mora biti usaglašen sa bitnim zahtevima iz tog propisa, ko sprovodi ocenjivanje usaglašenostii na koji način se ta usaglašenost ocenjuje.

Za razliku od obaveznog ocenjivanja usaglašenosti postoji i tzv. dobrovoljno ocenjivanje usaglašenosti, a to je ono ocenjivanje usaglašenosti koje nije propisano tehničkim propisom, već se proizvod usaglašava samo sa zahtevima iz odgovarajućeg standarda čija je primena dobrovoljna.

Koji postupci ocenjivanja usaglašenosti se mogu propisati tehničkim propisom?

Postupci (moduli) za ocenjivanje usaglašenosti koji se mogu propisati u tehničkom zakonodavstvu EU, kao i u srpskim tehničkim propisima kojima se preuzimaju EU direktive su sledeći:

1) Modul A - Interna kontrola proizvodnje;

2) Modul A1 - Interna kontrola proizvodnje i nadgledano ispitivanje proizvoda;

3) Modul A2 - Interna kontrola proizvodnje i nadgledano ispitivanje proizvoda u nasumičnim intervalima;

4) Modul B - Pregled tipa;

5) Modul C - Usaglašenost sa tipom na osnovu interne kontrole proizvodnje;

6) Modul C1 - Usaglašenost sa tipom na osnovu interne kontrole proizvodnje i nadgledanog ispitivanja proizvoda;

7) Modul C2 - Usaglašenost sa tipom na osnovu interne kontrole proizvodnje i nadgledanog ispitivanja proizvoda u nasumičnim intervalima;

8) Modul D - Usaglašenost sa tipom na osnovu obezbeđenja kvaliteta proizvodnje;

9) Modul D1 - Obezbeđenje kvaliteta procesa proizvodnje;

10) Modul E - Usaglašenost sa tipom na osnovu obezbeđenja kvaliteta proizvoda;

11) Modul E1 - Obezbeđenje kvaliteta završne kontrole i ispitivanja proizvoda;

12) Modul F - Usaglašenost sa tipom na osnovu verifikacije proizvoda;

13) Modul F1 - Usaglašenost na osnovu verifikacije proizvoda;                                             

14) Modul G - Usaglašenost na osnovu pojedinačne verifikacije;

15) Modul H - Usaglašenost na osnovu potpunog obezbeđenja kvaliteta;

16) Modul H1 - Usaglašenost na osnovu potpunog obezbeđenja kvaliteta i pregleda projekta.

Navedeni moduli ocenjivanja usaglašenosti mogu se primenjivati pojedinačno ili u kombinaciji, u zavisnosti kako je to propisano.

Uredba o načinu sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti i ispravi o usaglašenosti („Službeni glasnik RS”, broj 127/21), u Prilogu 1 propisuje nazive modula i sadrži detaljan opis svakog modula, a detaljna sadržina modula može biti propisana i pojedinačnim tehničkim propisom.

Sadržina svih modula objedinjena je u Odluci br. 768/2008/EZ Evropskog parlamenta i Saveta o zajedničkom okviru za trgovanje proizvodima od 9. jula 2008. godine.

Ko može da sprovede ocenjivanje usaglašenosti?

U skladu sa Zakonom i Uredbom, ocenjivanje usaglašenosti mogu da sprovode ili u njemu učestvuju različita lica u zavisnosti od složenosti proizvoda i od rizika koje proizvod može da predstavlja. To mogu biti sledeća lica:

-  proizvođač;

-  imenovano telo za ocenjivanje usaglašenosti;

-  organ državne uprave.

Koje će od navedenih lica sprovoditi ocenjivanje usaglašenosti određuje se tehničkim propisom.

U kojim slučajevima proizvod ne mora da bude usaglašen sa propisanim zahtevima?

Osnovno pravilo u vezi sa usaglašenošću proizvoda je da se proizvod se stavlja na tržište, odnosno isporučuje na tržište samo ako je usaglašen sa propisanim tehničkim zahtevima, ako je njegova usaglašenost ocenjena prema propisanom postupku, ako je označen u skladu sa propisima i ako ga prate propisane isprave o usaglašenosti i druga propisana dokumentacija.

Izuzetno, proizvod ne mora biti usaglašen sa propisanim zahtevima, za njega ne mora biti izdata propisana isprava o usaglašenosti niti stavljen propisani znak usaglašenosti u sledećim slučajevima:

• ako je proizvod namenjen isključivo za potrebe prikazivanja na sajmovima, izložbama ili sličnim manifestacijama, bez obzira da li se radi o domaćem ili uvoznom proizvodu;

U ovom slučaju na proizvod se obavezno mora staviti pisano obaveštenje da proizvod nije usaglašen sa propisanim zahtevima i da se neće stavljati na tržište ili upotrebu pre nego što bude usaglašen.

• ako proizvod služi isključivo kao uzorak za potrebe međulaboratorijskog ili sličnog ispitivanja.

Ako se radi o uvoznim proizvodima, i u jednom i u drugom slučaju, preporuka je da proizvođač ili uvoznik sačini pisanu izjavu za potrebe carine, o tome za šta je proizvod namenjen uz obaveznu konstataciju da se naće stavljati odnosno isporučivati na tržište.

Na koji način proizvođač sprovodi ocenjivanje usaglašenosti?

Kada je tehničkim propisom utvrđeno da ocenjivanje usaglašenosti sprovodi proizvođač, tim propisom propisuju se i zahtevi vezani za internu ili fabričku kontrolu proizvodnje.

Ko može da podnese zahtev za sprovođenje ocenjivanja usaglašenosti imenovanom telu?

Prema odredbi člana 5. stav 1. Uredbe o načinu sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti i ispravi o usaglašenosti, zahtev za sprovođenje ocenjivanja usaglašenosti može da podnese proizvođač (domaći ili strani) ili njegov zastupnik, kao i uvoznik, odnosno druho lice ako je to propisano tehničkim propisom.

Koje podatke mora da sadrži zahtev za sprovođenje ocenjivanja usaglašenosti?

Podaci koje zahtev za sprovođenje ocenjivanja usaglašenosti obavezno mora da sadrži navedeni su u stavu 2. člana 5. Uredbe. Ti podaci se odnose na:

• poslovno ime, odnosno ime ili naziv, adresu sedišta podnosioca zahteva i adresu elektronske pošte;
• identifikaciju i ime lica koje je ovlašćeno da predstavlja podnosioca zahteva;
• vrstu, odnosno naziv i opis proizvoda koji je predmet ocenjivanja usaglašenosti, kao i obim zahtevanog ocenjivanja usaglašenosti;
• naziv tehničkog propisa na osnovu koga se traži ocenjivanje usaglašenosti, uključujući i broj službenog glasila Republike Srbije u kome je taj propis objavljen;
• vrstu tehničke i druge dokumentacije potrebne za ocenjivanje usaglašenosti, koja se prilaže uz zahtev;
• podatke o tome da li je, pre podnošenja zahteva, vršeno ocenjivanje usaglašenosti za isti proizvod kod drugog Imenovanog tela. Ovaj podatak se obavezno potkrepljuje pismenom izjavom.

Uz zahtev se podnose i odgovarajuća dokumentacija potrebna za ocenjivanje usaglašenosti. Nema pravnih smetnji da se zahteva i potrebna dokumentacija u elektronskom obliku. Međusobna prava i obaveze, kao i visina troškova ocenjivanja usaglašenosti se uređuju ugovorom između podnosioca zahteva i Imenovanog tela.

Koja se prava i obaveze podnosioca zahteva ne mogu isključiti ugovorom?

Prava podnosioca zahteva koja se ne mogu isključiti ugovorom su:

• da podnese prigovor na rad i odluke tela u vezi sa sprovođenjem ocenjivanja usaglašenosti;
• da povuče zahtev, odnosno, odustane od započetog sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti;
• da podnese predstavku, odnosno obavesti nadležno ministarstvo o postupanju imenovanog tela kojima se krše odredbe ugovora, odnosno obaveze Imenovanog tela propisane Uredbom;
• da, po zahtevu Imenovanog tela, odluči da li će sprovesti delimično ocenjivanje usaglašenosti u obimu koji je moguć prema raspoloživoj dokumentaciji.

Obaveze podnosioca zahteva koje se ne mogu isključiti ugovorom su:

• da, posle sprovedenog ocenjivanja usaglašenosti i izdate isprave o usaglašenosti omogući Imenovanom telu naknadne provere usaglašenosti proizvoda, odnosno provere da li proizvod i dalje ispunjava zahteve tehničkog propisa;
• da podnosilac zahteva omogući novo sprovođenje ocenjivanja usaglašenosti ako je proizvod za koji je ranije izdata isprava o usaglašenosti u znatnoj meri izmenjen tako da su te izmene uticale na promene bitnih svojstava proizvoda.

Koje su prava i obaveze imenovanog tela u odnosu na podnosioca zahteva za sprovođenje ocenjivanja usaglašenosti?

U skladu sa Uredbom, prava imenovanih tela za ocenjivanje usaglašenosti su sledeća:

• da vrše kontrolu, odnosno da provere da li proizvodi za koje je izdata odgovarajuća isprava o usaglašenosti i dalje ispunjavaju propisane zahteve;
• da ponovi sprovođenje ocenjivanja usaglašenosti, ako proverom utvrdi da je proizvod koji je ranije bio predmet ocenjivanja tako izmenjen da su te izmene uticale i bitno izmenile svojstva proizvoda;
• da prilikom provere, ako je to odgovarajuće, traži od podnosioca zahteva da preduzme odgovarajuće korektivne mere;
• da privremeno ili trajno, oduzme ili ograniči važenje izdate isprave o usaglašenosti, ako podnosilac zahteva ne preduzme tražene korektivne mere o čemu obaveštava nadležnog inspektora i nadležno ministarstvo.

U skladu sa Uredbom, imenovana tela za ocenjivanje usaglašenosti imaju sledeće obaveze:

• da sprovede ocenjivanje usaglašenosti samo u obimu koji je potreban, u skladu sa tehničkim propisom, bez dodatnih zahteva prema podnosiocu zahteva;
• da sprovede ocenjivanje usaglašenosti efikasno i ekonomično, u najkraćem mogućem roku i sa najvećim stepenom stručnosti i profesionalnosti;
• da, na njegovo traženje, obavesti podnosioca zahteva o stanju postupka ocenjivanja usaglašenosti i eventualnim razlozima za kašnjenje, kao i da mu pruža druga potrebna obaveštenja;
• da obezbedi brzo i efikasno postupanje po prigovorima na rad i odluke Imenovanog tela;
• da zahteva od podnosioca zahteva samo informacije neophodne za sprovođenje ocenjivanja usaglašenosti, kao i da obezbedi poverljivost svih informacija pribavljenih tokom ocenjivanja usaglašenosti;
• da, kada obavlja uzorkovanje, uzorkovanje ne vrši na način kojim se stvaraju nepotrebna opterećenja podnosiocu zahteva;
• da sa drugim Imenovanim telima sarađuje i razmenjuje informacije, uključujući i informacije u vezi sa negativnim rezultatima ocenjivanja usaglašenosti, privremenom ili trajnom oduzimanju isprava o usaglašenosti ili ograničenju važenja izdatih isprava o usaglašenosti, radi ujednačavanja prakse ocenjivanja usaglašenosti i sprečavanja potencijalnih zloupotreba u vezi sa ocenjivanjem usaglašenosti;
• da vodi evidenciju o izdatim i oduzetim ispravama o usaglašenosti, ograničavanju važenja izdatih isprava o usaglašenosti, kao i o odbijanju izdavanja isprava o usaglašenosti;

da čuva dokumentaciju o rezultatima ispitivanja i druge podatke, kao i tehničku i drugu dokumentaciju u vezi sa sprovedenim postupkom ocenjivanja usaglašenosti i izdatom ispravom o usaglašenosti, u roku od deset godina od dana izdavanja isprave o usaglašenosti, odnosno od dana svakog pojedinačno sprovedenog ocenjivanja usaglašenosti, ako tehničkim propisom nije drugačije određeno.

Isprava o usaglašenosti je dokument kojim se potvrđuje da je proizvod usaglašen sa zahtevima iz tehničkog propisa. Ti zahtevi mogu biti različiti, a najčešće je reč o bezbednosnim i drugim tehničkim zahtevima.

Isprava o usaglašenosti je rezultat sprovedenog odgovarajućeg postupka ocenjivanja usaglašenosti. Postoje različite vrste isprava o usaglašenosti, kao što su: sertifikat, deklaracija o usaglašenosti, izveštaj o ispitivanju, izveštaj o kontrolisanju ili drugi dokument kojim se potvrđuje usaglašenost proizvoda sa propisanim zahtevima (Zakon o tehničkim zahtevima za proizvode i ocenjivanju usaglašenosti - „Službeni glasnik RS”, broj 49/21 i Uredba o načinu sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti i ispravi o usaglašenosti - „Službeni glasnik RS”, broj 127/21.

Tehničkim propisom se propisuje vrsta isprave o usaglašenosti koja se zahteva za konkretan proizvod ili grupu proizvoda.

Da li se može tražiti od imenovanog tela da na osnovu inostrane isprave o usaglašenosti za određeni proizvod izda odgovarajuću domaću ispravu o usaglašenosti bez dodatnog ispitivanja proizvoda?

Za proizvod koji prati inostrana isprava o usaglašenosti, imenovano telo može da izda domaću ispravu o usaglašenosti bez sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti, ako su imenovano telo i telo koje je izdalo inostranu ispravu o usaglašenosti potpisnici sporazuma o uzajamnom prihvatanju rezultata ocenjivanja usaglašenosti ili su članovi međunarodnog sistema za ocenjivanje usaglašenosti.

Imenovano telo može da sačini i izda domaću ispravu o usaglašenosti bez sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti i u slučaju kada je telo koje je izdalo inostranu ispravu o usaglašenosti upisano u registar notifikovanih tela za ocenjivanje usaglašenosti koji vodi Evropska komisija, odnosno kada je telo koje je izdalo inostranu ispravu o usaglašenosti akreditovano od strane nacionalnog tela za akreditaciju koje je potpisnik sporazuma o priznavanju ekvivalentnosti sistema akreditacije (npr. EA/MLA).

Iako je ova mogućnost prevashodno namenjena za olakšanje uvoza proizvoda, može se zaključiti da se i za domaći proizvod koga prati inostrana isprava o usaglašenosti može doneti odgovarajuća isprava o usaglašenosti od strane domaćeg Imenovanog tela, bez ponovnog ispitivanja tog proizvoda.

Navedeno se zasniva na intenciji izbegavanja dvostrukog ispitivanja odnosno sertifikacije za proizvode čija usaglašenost je već ocenjena, a imajući u vidu sledeće razloge:

• domaći proizvođači, u određenim slučajevima, ne mogu da obave određena ispitivanja, odnosno sertifikaciju svojih proizvoda u Republici Srbiji zbog nedostatka odgovarajućih Imenovanih odnosno akreditovanih tela, pa su stoga prinuđeni da ocenjivanje usglašenosti izvrše u inostranstvu;
• suština inostrane isprave o usaglašenosti proizvoda ne zavisi od porekla proizvoda;
• poštovanje načela ravnopravnog tretmana stranih i domaćih proizvoda kao fundamentalnog načela Svetske trgovinske organizacije.

Pod kojim uslovima domaće imenovano telo može da izda odgovarajuću domaću ispravu o usaglašenosti bez dodatnog ispitivanja proizvoda, odnosno bez ponovnog sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti?

Domaće imenovano telo može da izda odgovarajuću domaću ispravu o usaglašenosti bez dodatnog ispitivanja proizvoda, odnosno bez ponovnog sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti, ako je ispunjen najmanje jedan od sledećih uslova:

• da su domaće imenovano telo i inostrano telo za ocenjivanje usaglašenosti, koje je izdalo predmetnu inostranu ispravu o usaglašenosti, potpisnici sporazuma o uzajamnom prihvatanju rezultata ocenjivanja usaglašenosti;
• da su domaće imenovano telo i inostrano telo za ocenjivanje usaglašenosti, članovi međunarodnog sistema za ocenjivanje usaglašenosti (npr. tzv. SV šeme);
• da je inostrano telo koje je izdalo inostranu ispravu o usaglašenosti upisano u registar notifikovanih tela za ocenjivanje usaglašenosti koji vodi Evropska komisija; 
• da su nacionalno telo za akreditaciju koje je akrteditovalo telo za ocenjivanje usaglašenosti koje je izdalo inostranu ispravu o usaglašenosti i Akreditaciono telo Srbije zaključile sporazum o uzajamnom prihvatanju ekvivalentnosti sistema akreditacije (npr. EA-MLA);

Posebno treba istaći da je u maju 2012. godine Akreditaciono telo Srbije po prvi put potpisalo sporazum o uzajamnom priznavanju tehničke osposobljenosti akreditovanih tela za ocenjivanja usaglašenosti sa Evropskom Organizacijom za akreditaciju (EA-MLA sporazum koji održava do danas), što znači da domaće imenovano, odnosno akreditovano telo ima pravni osnov da izda domaću odgovarajuću ispravu o usaglašenosti na osnovu inostrane isprave o usaglašenosti koju je za neki proizvod sačinilo i izdalo bilo koje akreditovano telo u Evropskoj uniji, bez dodatnog ispitivanja, odnosno sertifikacije proizvoda.

Deklaracija o usaglašenosti predstavlja jednu od najvažnijih isprava (dokumenata) za veliki broj proizvoda koji se stavljaju na tržište ili u upotrebu u Republici Srbiji. To je, pre svega, slučaj sa električnom opremom, elektromagnetskom kompatibilnošću,  mašinama, liftovima, ličnom zaštitnom opremom i dr.

Deklaracija o usaglašenosti je obavezan „izlazni” dokument za proizvode koji se stavljaju na tržište ili u upotrebu. Ova isprava predstavlja neku vrstu pravne izjave kojom proizvođač ili njegov zastupnik potvrđuje: da su ispunjeni svi odgovarajući zahtevi iz tehničkog propisa; da poseduje tehničku dokumentaciju, odnosno drugu dokumentaciju o ispitivanjima, kojom se nesumnjivo potvrđuje ispunjenost zahteva iz tehničkog propisa, kao i da preuzima odgovornost za usaglašenost proizvoda sa propisanim zahtevima, odnosno za bezbednost proizvoda.

Šta čini sadržinu deklaracije o usaglašenosti?

Opšti elementi koje svaka Deklaracije o usaglašenosti mora, minimalno, da sadrži propisani su Uredbom o načinu sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti i ispravi o usaglašenosti (član 27.).

U skladu sa Uredbom, Deklaracija o usaglašenosti sadrži, naročito:

1) jedinstveni identifikacioni broj proizvoda, ukoliko je to propisano tehničkim propisom;

2) poslovno ime, odnosno ime ili naziv i adresu sedišta proizvođača ili zastupnika;

3) opis proizvoda (može biti praćen fotografijom, ako je to odgovarajuće) koji sadrži naziv, marku, tip, odnosno model ili druge podatke, radi bliže identifikacije proizvoda;

4) izričitu izjavu kojom se potvrđuje da je proizvod usaglašen sa zahtevima tehničkog propisa i naziv tog propisa, uključujući i broj službenog glasila u kome je taj propis objavljen;

5) podatke o primenjenim standardima ili tehničkim specifikacijama na koje se tehnički propis poziva, a u odnosu na koje se izjavljuje da postoji usaglašenost, ukoliko je to propisano tehničkim propisom;

6) identifikaciju i potpis ovlašćenog lica, odgovornog za izdavanje Deklaracije u ime proizvođača ili njegovog zastupnika;

7) mesto i datum izdavanja Deklaracije. 

Osim navedenih podataka Deklaracija može da sadrži i druge podatke utvrđene posebnim tehničkim propisom. Tako se, ponekad, tehničkim propisom može propisati i forma ili način na koji se Deklaracija o usaglašenosti sačinjava (forma deklaracije; oblik, vrsta i veličina slova i sl.), kao i označavanje godine u kojoj je stavljen znak usaglašenosti. Takođe, moguće je i da sam proizvođač, osim minimalno propisanih podataka, u Deklaraciji o usaglašenosti navede i neki drugi podatak za koji on smatra da je od važnosti (npr. u deklaraciji o usaglašenosti se mogu navesti podaci koji se odnose na poslovno ime, odnosno ime ili naziv i adresu sedišta ili prebivališta lica ovlašćenog da sastavi tehničku dokumentaciju iako to nije propisano tehničkim propisom).

Podaci potrebni za opis i identifikaciju proizvoda, trebalo bi, u osnovi, da budu isti oni kao i na proizvodu. Cilj ovih informacija je da omogući kako korisniku tako i organima tržišnog nadzora da bez ikakve sumnje identifikuju proizvod na koga se odnosi deklaracija o usaglašenosti. Opšte je pravilo da u deklaraciji o usaglašenosti za određene proizvode, kao što su mašine, električni uređaji, liftovi i/ili bezbednosne komponente liftova i sl., treba da budu naznačeni serijski brojevi tih proizvoda radi njihove identifikacije. Takođe, serijski broj proizvoda dovodi u vezu konkretan proizvod sa deklaracijom o usaglašenosti koja ga prati;

Ključni element deklaracije o usaglašenosti je naziv tehničkog propisa, jer proizvođač izričito mora da potvrdi da je proizvod usaglašen sa svim relevantnim, odnosno bitnim zahtevima iz tehničkog propisa, kao i da je sprovedeno propisano ocenjivanje usaglašenosti. Kada jedan proizvod podleže i drugim propisima, usaglašenost sa tim drugim tehničkim propisima takođe mora biti naznačena. Proizvođač može da sačini jednu deklaraciju o usaglašenosti za sve tehničke propise koji se odnose na konkretni proizvod, pod uslovom da ta deklaracija sadrži sve informacije koje zahteva svaki propis.

Podaci o primenjenim standardima predstavljaju pretpostavku da je proizvođač primenio sve zahteve, odnosno specifikacije iz standarda u celosti. Ako proizvođač nije primenio sve zahteve iz standarda, odnosno specifikacije, on to mora da naznači u deklaraciji o usaglašenosti. 

Identifikacija lica podrazumeva ime, prezime i funkciju lica odgovornog za sačinjavanje, odnosno izdavanje deklaracije. To može biti direktor privrednog subjekta ili bilo koje drugo lice u privrednom subjektu koje je ovlašćeno za potpisivanje.

Navođenje vremena i mesta izdavanja deklaracije je uobičajen zahtev za dokument koji se potpisuje. Mesto koje treba naznačiti je obično mesto u kome su registrovane poslovne prostorije proizvođača ili njegovog zastupnika. S obzirom na to da deklaracija o usaglašenosti mora da bude sačinjena pre nego što se proizvod stavi na tržište ili pusti u upotrebu, datum naveden u deklaraciji o usaglašenosti ne sme da bude kasniji od datuma stavljanja proizvoda na tržište, ili ako je proizvod za sopstvenu upotrebu proizvođača, ne kasniji od puštanja tog proizvoda u upotrebu.

Ko može da sačini, odnosno izda deklaraciju o usaglašenosti?

Sačinjavanje, odnosno izdavanje deklaracija o usaglašenosti je uvek obaveza proizvođača, s tim što on tu obavezu može pisanim ovlašćenjem preneti na svog zastupnika, ako ga ima.

Deklaracija o usaglašenosti je rezultat sprovedenog postupka ocenjivanja usaglašenosti, bez obzira na to da li taj postupak sprovodi proizvođač (postupak interne kontrole proizvodnje) ili to čini treća „nezavisna” strana. Kada proizvođač sam sprovodi postupak ocenjivanja usaglašenosti, deklaracija o usaglašenosti je jedina isprava o usaglašenosti proizvoda koja se izdaje. U slučaju da postupak ocenjivanja usaglašenosti sprovodi treća „nezavisna” strana, osim deklaracije o usaglašenosti, postoje i druge isprave o usaglašenosti koje sačinjava ta treća strana (izveštaj o ispitivanju, sertifikat i sl.). Na osnovu tih isprava, proizvođač izdaje deklaraciju o usaglašenosti.

Na kom jeziku se izdaje deklaracija o usaglašenosti proizvoda?

Deklaracija o usaglašenosti mora biti sačinjena u skladu sa zakonom kojim se uređuje službena upotreba jezika i pisma (po pravilu na srpskom jeziku). Ako se radi o proizvodima iz uvoza, originalni primerak deklaracije o usaglašenosti na stranom jeziku, mora biti praćen i njenim prevodom na srpski jezik. Prevod na srpski jezik može sačiniti inostrani proizvođač, njegov zastupnik ili uvoznik.

Da li je deklaracija o usaglašenosti isprava koja obavezno mora da prati proizvod prilikom njegovog stavljanja na tržište?

Prema srpskim važećim tehičkim propisima, koji propisuju obavezno sačinjavanje deklaracije o usaglašenosti, ova isprava mora obavezno da prati proizvod na koji se odnosi prilikom njegovog stavljanja na tržište. Naime, isporučilac proizvoda na tržište Srbije je dužan da za takav proizvod obezbedi jedan primerak originalne deklaracije o usaglašenosti. Za proizvode iz uvoza, pored originalnog primerka deklaracije usaglašenosti (ili njene fotokopije) potreban je i prevod na srpski jezik. To ne znači da na svakom maloprodajnom mestu mora biti jedan primerak deklaracije o usaglašenosti za određene proizvode, već da je dostupnost te deklaracije obezebeđena tako što istu mora da poseduje proizvođač, odnosno uvoznik tih proizvoda te da se ona, na zahtev nadležnog organa tržišnog nadzora, može promptno staviti na uvid i raspolaganje.

Isporučilac, može originalnu deklaraciju o usaglašenosti, odnosno prevod te deklaracije na srpski jezik učiniti dostupnom na svojoj službenoj internet stranici, pri čemu adresu internet stranice navodi u uputstvu za upotrebu tog proizvoda.

Da li se deklaracija o usaglašenosti sačinjava kao zaseban dokument ili se može naći u okviru nekog drugog dokumenta?

Iako tehnički propisi, koji predviđaju sačinjavanje, odnosno izdavanje deklaracije o usaglašenosti, ne propisuju izričito da li deklaracija o usaglašenosti mora da bude izdata kao zaseban dokument ili u okviru neke druge isprave, u skladu sa stavom ministarstva nadležnog za poslove tehničkih propisa tj. infrastrukture kvaliteta, deklaracija o usaglašenosti bi trebalo da bude izdata kao zaseban dokument. Osim toga, sadržina deklaracije, delom ili u celini bi mogla da bude i navedena i u uputstvu za upotrebu ili nekom drugom dokumentu koji prati proizvod. 

Da li se deklaracija o usaglašenosti za proizvode iz oblasti mašina, električne opreme, elektromagnetne kompatibilnosti, lične zaštitne opreme ili liftova, mora pozivati isključivo na srpski tehnički propis kojim su propisani bitni zahtevi za te proizvode?

Pravilo je da se deklaracija o usaglašenosti proizvoda, bez obzira da li je reč o domaćem proizvodu ili proizvodu iz uvoza, uvek mora pozivati na srpski tehnički propis kojim su propisani bitni zahtevi za taj proizvod.

Ovo je opšte pravilo koje je propisano članom 25. stav 1. tačka 5) Uredbe o načinu sprovođenja ocenjivanja usaglašenosti, sadržaju isprave o usaglašenosti, kao i obliku, izgledu i sadržaju znaka usaglašenosti („Službeni glasnik RS”, broj 98/09). To pravilo sadrže i srpski tehnički propisi kojim su preuzete evropske Direktive Novog pristupa, npr. u oblasti mašina, električne opreme, elektromagnetne kompatibilnosti, lične zaštitne opreme ili liftova.

Dakle, navedena Uredba i srpski tehnički propisi propisuju da sačinjavanjem deklaracije o usaglašenosti proizvođač ili njegov zastupnik (bez obzira da li je u pitanju domaći ili strani proizvođač ili zastupnik) potvrđuje da su ispunjeni svi odgovarajući zahtevi iz srpskog tehničkog propisa koji se primenjuje na određen proizvod.

Izuzetno, kada su u pitanju proizvodi iz uvoza koji su proizvedeni u zemljama Evropske Unije ili EFTA, deklaracija o usaglašenosti ne mora da se poziva na srpski tehnički propis, već je dovoljno pozivanje na odgovarajuću Direktivu Novog pristupa koja je preuzeta u srpski pravni sistem. Takva deklaracija o usaglašenosti u kojoj strani proizvođač ili njegov zastupnik potvrđuje da su ispunjeni svi odgovarajući zahtevi iz Direktive koji se primenjuju na konkretan proizvod je punovažna i prihvatljiva u pravnom sistemu Republike Srbije. Ovo s toga, što su srpski tehnički propisi, kojima se preuzimaju evropske Direktive Novog pristupa, usklađeni sa svim načelima i bitnim zahtevima iz tih Direktiva.

Kada je reč o proizvodima koji se uvoze iz drugih zemalja, van EU i EFTA, deklaracija usaglašenosti za te proizvode može da sadrži pozivanje ili na srpski tehnički propis kojima se propisuju bitni zahtevi za te proizvode ili na odgovarajuću evropsku Direktivu Novog pristupa. Dakle, ukoliko se deklaracija o usaglašenosti za proizvode koji dolaze iz „treće zemlje“ poziva samo na nacionalni tehnički propis te zemlje, takva deklaracija o usaglašenosti ne bi bila prihvatljiva u pravnom sistemu Republike Srbije. 

Potvrda o usaglašenosti je nova, specifična vrsta isprave usaglašenosti kojom se potvrđuje usaglašenost određenog proizvoda sa odgovarajućim zahtevima iz tehničkog propisa i koja nije karakteristična za sve tehničke propise. Ova isprava je uvedena u srpsko tehničko zakonodavstvo kroz tri pravilnika i to: Pravilnik o električnoj opremi namenjenoj za upotrebu u okviru određenih granica napona, Pravilnik o elektromagnetskoj kompatibilnosti i Pravilnik o bezbednosti mašina („Službeni glasnik RS”, broj 13/10).

Ovim pravilnicima propisana je obaveznost izdavanja Potvrde o usaglašenosti za električne i elektronske uređaje i aparate, koji su namenjeni za upotrebu u okviru granica napona između 50 i 1000V za naizmeničnu struju, kao i 75 i 1000V za jednosmernu struju, i za elektromagnetsku kompatibilnost aparata.

Potvrda o usaglašenosti se obavezno izdaje i za sledeće vrste mašina:

• liftovi na električni pogon za vertikalni prevoz tereta sa kabinom u koju nije moguć pristup ljudi;
• lanci i sastavni elementi lanaca;
• čelična užad za opštu namenu;
• prenosni alati sa elektromotorima nazivnog naizmeničnog napona do 250V za upotrebu u domaćinstvu i sličnu upotrebu.

Potvrda usaglašenosti, kao vrsta isprave o usaglašenosti ne postoji u evropskim Direktivama Novog pristupa u oblastima električne opreme, elektromagnetske kompatibilnosti i mašina. U navedenim oblastima osnovni modul ocenjivanja usaglašenosti proizvoda sa propisanim zahtevima iz Direktive vrši sam proizvođač. U starom srpskom tehničkom zakonodavstvu za proizvode iz ovih oblasti bilo je propisano obavezno ocenjivanje usaglašenosti od treće nezavisne strane (sertifikaciona tela za ocenjivanje usaglašenosti), kao i obavezno izdavanje sertifikata. U ovim oblastima, u novom srpskom tehničkom zakonodavstvu napušten je sistem obavezne sertifikacije, s tim što je u prelaznom periodu do ulaska Srbije u EU zadržana specifična vrsta kontrole proizvoda iz navedenih oblasti. Namera zakonodavca je očigledno bila da od stroge i skupe procedure ocenjivanja usaglašenosti pređe na jednostavniji i jeftiniji postupak ocenjivanja usaglašenosti. Međutim, ovaj prelazak se nije mogao učiniti radikalno i odjednom, već je bilo potrebno ostaviti prelazni period za prilagođavanje svih aktera na tržištu. 

Ko izdaje potvrdu o usaglašenosti?

Potvrdu o usaglašenosti sačinjava, odnosno izdaje telo za ocenjivanje usaglašenosti koje je imenovano od strane ministra nadležnog za poslove privrede (Imenovano telo). Sva imenovana tela za ocenjivanje usaglašenosti se nalaze u Registru Imenovanih tela koji se u elektronskoj formi vodi u Ministarstvu nadležnom za poslove privrede. Adresa sajta na kome se može izvršiti pretraga ovog registara je: www. tehnis.privreda.gov.rs.

Ko može da podnese zahtev za izdavanje potvrde o usaglašenosti?

Zahtev za izdavanje potvrde o usaglašenosti može da podnese proizvođač, domaći ili strani, njegov zastupnik, ogranak ili predstavništvo stranog proizvođača u Srbiji ili uvoznik proizvoda. Zahtev se podnosi pre stavljanja proizvoda na tržište Republike Srbije i/ili upotrebu.

Koja dokumentacija je potrebna za izdavanje potvrde o usaglašenosti?

Za izdavanje potvrde o usaglašenosti, podnosilac zahteva obezbeđuje i dostavlja imenovanom telu primerak deklaracije o usaglašenosti za konkretni proizvod ili njenu fotokopiju i odgovarajući deo tehničke dokumentacije koj je potreban za potvrđivanje usaglašenosti konkretnog proizvoda sa zahtevima iz tehničkog propisa. Najčešće je to Izveštaj o ispitivanju proizvoda na standarde koji su navedeni u deklaraciji o usaglašenosti. Navedena dokumentacija se može dostaviti imenovanom telu i u elektronskom obliku.

Šta čini sadržinu potvrde o usaglašenosti?

Potvrda o usaglašenosti obavezno mora da sadrži: podatke o proizvođaču, vrsti odnosno tipu proizvoda čija se usaglašenost potvrđuje, naziv tehničkog propisa - pravilnika sa čijim zahtevima je ocenjena usaglašenost, kao broj „Službenog glasnika Republike Srbije” u kome je taj pravilnik objavljen, jedinstveni broj imenovanog tela koje je izdalo potvrdu o usaglašenosti (broj iz Registra imenovanih tela), mesto i datum izdavanja potvrde o usaglašenosti. Potvrda o usaglašenosti može da sadrži i druge podatke, kao što su podaci o podnosiocu zahteva za izdavanje ove potvrde i dr.

Da li jedna potvrda o usaglašenosti može da obuhvati usaglašenost više tipova proizvoda?

Nema pravnih smetnji da se jedna potvrda o usaglašenosti odnosi na više tipova proizvoda, pod uslovom da se radi o istoj vrsti proizvoda (različiti tipovi sijalica i sl.), bez obzira da li je za svaki tip proizvoda izdata jedna deklaracija o usaglašenosti ili jedna deklaracija o usaglašenosti obuhvata više tipova proizvoda. U praksi se ova mogućnost najčešće koristi kod uvoza veoma velikog broja različitih tipova istog proizvoda, čime se izlazi u susret zahtevima klijenata, a sve u cilju efikasnosti i ekonomičnosti postupka izdavanja potvrde o usaglašenosti.

Da li se može izdati jedna potvrda o usaglašenosti za proizvod koji je predmet više različitih tehničkih propisa-pravilnika?

U praksi se najčešće dešava da je jedan proizvod predmet različitih tehničkih propisa (npr. električni štednjak je predmet i Pravilnika o električnoj opremi namenjenoj za upotrebu u okviru određenih granica napona i Pravilnika o elektromagnetskoj kompatibilnosti).

U tom slučaju, bez obzira da li je za isti proizvod izdata jedna ili više deklaracija o usaglašenosti, nema pravnih smetnji da jedna potvrda o usaglašenosti obuhvati ocenu usaglašenosti proizvoda sa svim tehničkim propisima-pravilnicima koji se odnose na taj proizvod. 

Da li potvrda o usaglašenosti mora da prati proizvod prilikom njegovog stavljanja na tržište? 

U skladu sa Pravilnikom o električnoj opremi namenjenoj za upotrebu u okviru određenih granica napona, Pravilnikom o elektromagnetskoj kompatibilnosti i Pravilnikom o bezbednosti mašina, izdate potvrde o usaglašenosti moraju da prate proizvod prilikom njegovog stavljanja na tržište. Ovo s obzirom na to da ova potvrda o usaglašenosti, osim deklaracije o usaglašenosti, predstavlja dokaz o usaglašenosti proizvoda sa propisanim zahtevima iz navedenih pravilnika i da je isporučilac proizvoda dužan da, prilikom uvoza, stavi na raspolaganje nadležnom carinskom organu (ako je proizvod naveden u Prilogu 5 A Odluke o određivanju robe za čiji je uvoz, izvoz, odnosno tranzit propisano pribavljanje određenih isprava - „Službeni glasnik RS” broj 49/13), odnosno nadležnom inspektoru na njegov zahtev.

Na koji vremenski period se izdaje potvrda o usaglašenosti?

U skladu sa Pravilnikom o električnoj opremi namenjenoj za upotrebu u okviru određenih granica napona, Pravilnikom o elektromagnetskoj kompatibilnosti i Pravilnikom o bezbednosti mašina, izdata potvrda o usaglašenosti važi za isti tip, odnosno vrstu proizvoda istog proizvođača tri godine od dana izdavanja. Međutim, za nove isporuke proizvoda iz uvoza, istog proizvođača, vrste, odnosno istog tipa nije potrebno podnositi novi zahtev za izdavanje potvrde o usaglašenosti. U tom slučaju, umesto potvrde o usaglašenosti može se koristiti izvod iz evidencije o izdatim potvrdama o usaglašenosti koji izdaje imenovano telo. Naime, imenovano telo, u elektronskoj formi, vodi evidenciju o izdatim potvrdama o usaglašenosti i na zahtev proizvođača ili njegovog zastupnika, odnosno uvoznika izdaje izvod iz evidencije. Ova evidencija je javno dostupna svim zainteresovanim stranama. Izvod iz evidencije o izdatoj potvrdi o usaglašenosti ima rok važenja koji je identičan roku važenja za konkretno izdatu potvrdu o usaglašenosti.

Da li obaveza pribavljanja potvrde o usaglašenosti osim za uvoznike, važi i za domaće proizvođače?

U skladu sa Pravilnikom o električnoj opremi namenjenoj za upotrebu u okviru određenih granica napona, Pravilnikom o elektromagnetskoj kompatibilnosti i Pravilnikom o bezbednosti mašina, propisano je kao pravilo da obaveza pribavljanja potvrde o usaglašenosti važi kako za uvoznike, tako i za domaće proizvođače.

Samo izuzetno, ako je u fazi projektovanja, odnosno izrade svog proizvoda, uključio imenovano telo za ocenjivanje usaglašenosti, domaći proizvođač neće imati obavezu da pribavi potvrdu o usaglašenosti. Imenovano telo može da obavi ispitivanje proizvoda, a u svakom slučaju vrši pregled kompletne tehničke dokumentacije i ocenjuje da li ta dokumentacija dokazuje ispunjenost propisanih zahteva. U tom slučaju imenovano telo sačinjava pisanu izjavu kojom se potvrđuje usaglašenost proizvoda, a ta izjava je sastavni deo tehničke dokumentacije. Pri tome, domaći proizvođač je obavezan da se u deklaraciji o usaglašenosti proizvoda pozove na izjavu i imenovano telo koje je učestvovalo u pregledu tehničke dokumentacije i sačinilo tu izjavu. 

Da li izdatu potvrdu o usaglašenosti može da koristi i neko drugo lice, osim onog na koga ta potvrda glasi? 

Nema pravnih smetnji da se potvrda o usaglašenosti izdata na zahtev jednog privrednog subjekta (najčešće je to inostrani proizvođač ili njegov zastupnik, predstavništvo ili ogranak stranog proizvođača), koristi od strane drugih lica prilikom uvoza i isporuke tih proizvoda na tržište Republike Srbije. Ovo je zbog toga što suštinu svake potvrde o usaglašenosti čini podatak o vrsti, odnosno tipu proizvoda, podatak o proizvođaču tog proizvoda, kao i podatak o nazivu tehničkog propisa-pravilnika sa kojim je taj proizvod usaglašen.

S obzirom na to, za potvrdu o usaglašenosti nije od bitnog značaja na čiji je zahtev ona izdata.

Radi sigurnosti u pravnom prometu, potrebno je da taj drugi korisnik potvrde o usaglašenosti (uvoznik ili drugi isporučilac proizvoda) ima pismeno ovlašćenje za njeno korišćenje, odnosno upotrebu. To ovlašćenje važilo bi do roka označenog u ovlašćenju ili do njegovog opoziva, a najkasnije do isteka roka važenja potvrde o usaglašenosti na koju se to ovlašćenje odnosi.

Da li se izvod iz evidencije izdatih potvrda o usaglašenosti od strane imenovanog tela može koristiti od strane lica koja se u izvodu ne navode kao podnosioci zahteva za njegovo izdavanje?

Izvod iz evidencije izdatih potvrda o usaglašenosti od strane imenovanog tela, u pravnom prometu ne može da koristi drugo lice, osim lica koje je u izvodu označen kao podnosilac zahteva za njegovo izdavanje, niti se pravo na korišćenje tog izvoda može prenostiti pismenim ovlašćenjem na druga lica.

Ovo, s obzirom na to da svako zainteresovano lice ima mogućnost uvida u elektronsku evideniciju izdatih potvrda i da može zahtevati i dobiti izvod iz te evidencije na brz i jednostavan način.